Soybağı, kan bağı ilişkisidir. Anne ile çocuk arasında soybağı ( nesep) doğum ile; baba ile çocuk arasında ise tanıma, evlilik veya hakim kararıyla kurulabilir.
Soybağının reddi davası ise, mahkeme kararıyla çocuk ile baba arasında olan kan bağının iptalinde bulunduğu bir davadır.
Evlilik devam ederken veya evliliğin sona ermesinden başlayarak 300 gün içinde doğan çocuğun babası kocadır. Bu süre geçtikten sonra doğan çocuğun kocaya bağlanması ananın evlilik sırasında gebe kaldığının ispatıyla mümkündür. Buna babalık karinesi denilmektedir.
Bu karineye göre evlilik devam ederken veya evliliğin sona ermesinden başlayarak 300 gün içinde doğan çocuğun babası koca olacaktır. Baba olmadığını iddia eden koca bu karinenin aksini ispat etmek zorundadır. Babalık karinesini çürütme yükü ( ispat yükü ) üzerine düşen koca, baba olmadığını ya da olamayacağını ispat edecektir.
Türk Medeni Kanunu’muzun 286. Maddesinde düzenlenen bu dava türünü ise yalnızca baba ve çocuğu açabilir; anne ise bu davayı açma hakkına sahip değildir. Annenin dava açma hakkına sahip olmamasına ilişkin Ankara 18. Aile Mahkemesi, işbu düzenlemenin eşitlik ilkesi ile hak arama özgürlüğünü ihlal ettiği gerekçesiyle, Anayasa Mahkemesi’ne başvurmuştur.
20.10.2023 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan Anayasa Mahkemesi’nin 26.07.2023 tarihli kararı ile yapılan incelemede, bu hükmün iptaline karar verilerek; kararın Resmi Gazete’de yayımlanmasından başlayarak dokuz ay sonra yürürlülüğe girmesine karar verilmiştir.
Anayasa Mahkemesi’nin karar gerekçesi incelendiğinde, kanunda belirtilen çerçevede annenin doğurduğu çocuğunun eşinden olmadığını ileri sürerek yargı mercilerine başvurma imkanının bulunmadığı, ergin olmayan çocuğa atanacak kayyımın dahi atama kararının kendisine tebliğinden itibaren bir yıl içinde soybağının reddi davası açabilmesine imkan tanındığı, ana tarafından davacı sıfatıyla çocuğun biyolojik babasının koca olmadığı ileri sürülerek babalık karinesinin çürütülmesi için yargı mercilerine başvurulmasına imkân tanımayan kural, özel hayata saygı gösterilmesini isteme hakkı bağlamında etkili başvuru hakkının ihlali olduğuna işaret ederek, kuralın Anayasa’ya aykırı olduğuna ve iptali gerektiği sonucuna ulaşılmıştır.
Madde hükmü gereği yalnızca koca veya çocuğa tanınan ama anne tarafından açılamayan soybağının reddi davası, başta Anayasal düzende korunan eşitlik ilkesi ile birçok temel ilkeyi ihlal etmekle birlikte, Medeni Kanunumuzca çocuğa atanan kayyımın dahi bu davayı açmasına imkan tanırken, çocuğunun annesinde bu davayı açma hakkını görmemesi mantıkla izah edilemez olup, bu doğrultuda AYM’nin verdiği karar oldukça isabetlidir.
Av. Arb. Arzu YAZAN
