Tarihte bugün “20 Ağustos 636"; hayatı boyunca 100 küsur savaşa katılan ve hiç birisini kaybetmeyen muhteşem sahabe komutan Hz.Halid Bin Velid (r.a)'ın Doğu Roma Ordusunu mağlup ederek Suriye, Filistin ve Lübnan bölgesini islam topraklarına kattığı gündür. Dolayısıyla makalemizde bu savaş hususunda sizlere bilgi arzedeceğiz.
Hz.Ömer (r.a)'ın hilafeti dönemi de cereyan eden bu savaş, aynı zamanda İslam Ordusunun Doğu Roma İmparatorluğuna karşı kazandığı ilk büyük savaş olup 6 gün devam etmiş ve günümüzdeki Suriye Ürdün sınırında Yermük Nehri yakınlarında gerçekleşmiştir..
Hz.Ebu Bekir (r.a)'tan sonra Hz.Ömer (r.a) devrinde de Doğu Romalılarla mücadele devam etti. İmparator Heraklius, Yermük'e sevkettiği ordunun başkomutanlığına Theodoros Sakellarios'u, yardımcı kumandanlığa da Vâhân'ı getirdi. Kendisi ise Antakya'da kalmayı tercih etti.
634 yılının Ocak ayında gerçekleşen Firaz Muharebesi sonucu Hz.Hâlid b.Velid (r.a) Irak dâhil tüm tüm Mezepotpmya’yı fethetmişti.
Müslümanların ilerleyişini durdurmak isteyen Doğru Roma İmparatoru Herakleios mevcut tüm güçleri topladı ve Sasaniler ile ittifak kurdu. Slavlar, Franklar ve Hıristiyan Araplardan oluşan büyük bir ordu topladı ve onları Kuzey Suriye'deki Antakya'da konuşlandırdı. Ancak Herakleios, Sasani müttefikinden daha fazla kuvvetin gelmesini beklerken Sasaniler Savaş meydanına gelmediler.
Bizans Ordusunda hristiyan Gassani Araplarla birlikte Ermeniler de bulunmaktaydı. Bu birleşik hristiyan ordunun sayısı 100.000 civarındaydı. Müslüman ordusu ise yaklaşık 25.0000 idi. İslam Ordusunda 100’ü Bedir Sahabesi olmak üzere 1.000 civarında da Sahabe i Kiram bulunmaktaydı. Bunların arasında Esmâ bint Ebû Bekir es-Sıddîk, Ümmü Habîbe bint Âs, Havle bint Sa‘lebe el-Ensâriyye gibi kadın sahâbîler de vardı
İki ordu bir araya geldiğinde, Herakleios dikkatli davranmak ve bir dizi küçük çarpışmayla Müslümanları yıpratmaktı. Ancak Sasaniler asla gelmedi ve altı günlük yıpratıcı çatışmadan sonra Halid, Bizanslıları geniş çaplı bir meydan savaşına çekti.
Müslümanların Başkomutanı Hz.Halid bin Velid (r.a), Hz.Ebu Ubeyde (r.a) ve diğer kumandanlarla istişare ederek Arapların daha evvel hiç uygulamadıkları bir sistem olan bölük ve tabur sistemini uyguladı.
Hz.Hâlid b.Velid (r.a), ordusunu 38 küçük birliğe ayırarak hepsinin başına ayrı bir kumandan tayin etti. Böylece ordunun birarada bulunup imha olma riskini bertaraf etmiş oldu. Destek ve emniyet için Saîd b. Zeyd kumandasındaki bir bölüğü ordunun arka tarafına yerleştirdi. Kumanda ettiği süvari birliğini iki kısma ayırarak birinin başına kendisi geçti, diğerininkine de Kays b. Hübeyre’yi getirdi. Birliklerden birini sağ, diğerini sol tarafta ordunun arkasına gizleyip yerleştirerek savaş nizamına soktu; muharebenin gelişmesine göre bunların harekete geçmesini sağlayacak tedbirleri aldı.
Yermük'te yaz sıcağında iki ordu 3 ay kadar bekledi. Nihayet Bizans'ın şiddetli bir saldırısı ile savaş başladı. Bizanslılar önce Müslümanların Ordugahına kadar ilerlediler. Savaşa hazırlık yapıldığı sırada İslâm ordusuna katılan Lahm ve Cüzâm kabilelerine mensup bazı askerler savaşın en şiddetli anında kaçmaya ve yakında bulunan köylere sığınmaya başladı.
Bu arada müslüman askerlerden de savaş meydanını terkedip kaçanlar oldu. Bu da İslâm ordusunu zor durumda bıraktı. Hz.Hâlid b. Velîd (r.a) hemen gerekli tedbirleri aldı. Bir yandan İslâm ordusunun gerisinde bulunan savaşçı kadınlara kaçanları öldürme emrini verirken bir yandan da savaşın kaderini değiştirecek olan süvarilerin hücuma geçecekleri vakti kolluyordu.
Bizans ordusunun ilk saldırılarını karşılayan Hz.Hâlid b. Velîd (r.a) süvarilerine Bizans süvari birlikleriyle piyadelerin arasındaki boşluğa doğru hücum emri verdi ve iki birlik arasındaki irtibatı kopardı. Sonuçta çok şiddetli bir savaşın ardından müslümanlar kendilerinden çok kalabalık olan Bizans ordusunu bozguna uğratmayı başardılar.
Böylece askerî dehasını ortaya koyan Hâlid b. Velîd (r a) Resûl-i Ekrem Aleyhisselam’ın kendisine verdiği “Seyfullah” unvanı yanına bir de Suriye fâtihi unvanını kazandı. 12 Receb 15 (20 Ağustos 636) tarihinde cereyan eden savaşta Bizans ordusu ağır bir yenilgiye uğradı; başkumandan Theodoros ve çok sayıda asker öldürüldü, sağ kalanlar Filistin, Antakya, Halep, el-Cezîre ve İrmîniye taraflarına kaçtı.
Doğu Romalıların Başkomutanı Theodoros da dahil Bizans ordusun yarıya yakını 40.000’i imha edildi.Müslümanların şehit sayısı ise sadece 5.000 civarındaydı.
İslâm ordularıyla mücadeleyi önce Humus’ta, ardından Antakya’da cephe gerisinden yönetmiş olan İmparator Herakleios bölgede Bizans varlığını sona erdiren bu savaştan sonra Antakya’dan ayrıldı. Urfa’da ve Samsat’ta dağılan ordusunu toparlamaya çalıştıysa da başarı sağlayamadı.
Yermuk Savaşı, Hz.Halid b.Velid (r.a)'ın Doğu Romalılara karşı kazandığı en büyük zafer olup onların Suriye’deki hükümranlığına son vermiş olup İmparator Herakleios, bundan sonra Anadolu ve Mısır'ın savunmasına yoğunlaşmak durumunda kalmıştır.
Hz.Halid Bin Velid (r.a) vefatının yaklaştığı sıralarda Yermük Savaşı hakkında yanındakilere şöyle ifadelerde bulunmuştur;
"...Âh Yermük günü! İnsan kanlarının vadide sel gibi aktığı Yermük! Şiddetli bir yağışın olduğu gece gökten boşanan yağmura karşı kalkanımın altında gecelediğimi unutamıyorum. Âh Yermük Âh! 3.000 yiğitle 100.000 kafire karşı savaştığımız Mûte'yi bile unutturdu. Yermük Romalılarla yaptığımız ilk büyük muharebedir. Bundan sonra daha nice savaşlar birbirini takip edecektir. Sakın gaflete düşmeyiniz. Şimdi kendimi at kişnemeleri ve Allah Allah nidaları ile insanlara dar gelen Yermük vadisinde hissediyorum. Vallahi rabbimden beni her gazâda diriltmesini ve o savaşın hakkını vermek isterim!...”
Hayatı boyunca yaptığı 100'ü aşkın savaştan hiç birini kaybetmeyen bu muhteşem sahabeyi, bu aziz komutanı minnetle, şükranla ve rahmetle anıyoruz. Aziz rûhu için (الفاتحع)
Selâm ve duâ ile...
Av. Mustafa TAŞBAŞI
Araştırmacı Yazar